Proces nastave i učenja u školama u Crnoj Gori u velikom broju slučajeva usmjeren je prije svega ka nekritičkom usvajanju novih znanja, čiji je praktični efekat osposobljavanje učenika da reprodukuju naučeno, navodi se u Izvještaju o rezulatima studije PISA 2015. i preporukama za unapređenje obrazovne politike.

Vlada Crne Gore je na sjednici održanoj u četvrtak usvojila ovaj Izvještaj koji sadrži i Program za realizaciju preporuka obrazovne politike 2019-2021. godine.

Ovaj Izvještaj ima za cilj da se analizira kvalitet i pravednost obrazovanja i na osnovu toga formulišu preporuke kako da obrazovanje obezbijedi odgovarajuću podršku učenicima u smislu razvoja ključnih kompetencija.

U Izvještaju piše da svi dobijeni nalazi sugerišu da je proces nastave i učenja u školama u Crnoj Gori u velikom broju slučajeva usmjeren prije svega ka nekritičkom usvajanju novih znanja, čiji je praktični efekat osposobljavanje učenika da reprodukuju naučeno.

Navodi se i da podaci pokazuju da klima u školama u pogledu discipline mora biti dalje unapređivana.

“Glavni nalazi PISA studije sugerišu da je praksa nastave i učenja u znatnom broju škola i kod velikog broja nastavnika zadržala tradicionalnu orijentaciju na sadržaje, čiji je prvenstveni cilj da učenici ovladaju specifičnim znanjima tako da ih mogu reprodukovati. To znači da novi koncept obrazovanja, koji je dobro definisan u ključnim dokumentima (zakonima, programima i institucijama), mora dovesti do dodtnih promjena procesa nastave i učenja u učionicama i školama”, piše u Izvještaju.

Iz tog razloga, navodi se u Izvještaju, u narednom periodu osnovni cilj najvećeg broja novih politika i mjera treba da bude da obezbijede primjenu novog koncepta obrazovanja i mogućnost da se u punoj mjeri ostvare potencijali dosadašnjih reformskih politika. Drugim riječima, da se sa politika pređe na praksu.

Nalazi iz ove analize ukazuju da je pravednost obrazovanja u Crnoj Gori na relativno visokom nivou, što se takođe vidi i u međunarodnoj komparativnoj analizi rezultata sa PISA testiranja iz 2015. godine koja je pokazala da učenici koji potiču iz porodica različitog socio-ekonomskog statusa imaju slične šanse da razviju ključne kompetencije.

“Reforme koje su realizovane u prethodnom periodu bile su u skladu s razvojnim promjenama u evropskom obrazovnom prostoru i one, prema nalazima ove analize, ostvaruju pozitivne efekte na kvalitet obrazovnih ishoda. To nije iznenađenje s obzirom na to da su te reforme koncipirane na savremeni način i u skladu sa svim postojećim nalazima iz oblasti obrazovnih nauka”, kaže se u Izvještaju.

Kako je navedeno, predmetni programi su tokom prethodnih godina stalno unapređivani.

“Novi programi, čija implementacija započinje, dodatno su unaprijeđeni u smislu da su više orijentisani na ishode. Ishodi su dobro operacionalizovani i mjerljivi, čime se omogućava da svi akteri imaju isto razumijevanje onoga što su očekivani rezultati procesa nastave i učenja. Pored toga, novi programi na dobar način podržavaju integraciju različitih predmeta, i to kroz ishode i jasno definisane međupredmetne teme”, piše u Izvještaju.

Ipak su prepoznata neka otvorena pitanja, kao na primjer, da li je broj ishoda adekvatan, u kojoj mjeri su oni usklađeni s ciljevima i, najvažnije, kako pružiti podršku školama i nastavnicima u prelasku na ishodno orijentisanu nastavu i učenje.

U Izvještaju piše da se autonomija škola i nastavnika pokazala kao značajan činilac, koji pozitivno utiče na obrazovna postignuća učenika, i da se to naročito odnosi na mogućnost da se poveća broj učenika koji dostižu više nivoe postignuća. Pravni okvir i novi programi u značajnoj mjeri podržavaju autonomiju škola i nastavnika, otvarajući prostor za teme i sadržaje po izboru škole.

“Međutim, nalazi ukazuju na to da postoji veliki broj škola koje imaju potrebu za dodatnom podrškom kako bi sopstvenu autonomiju, koju im pravni okvir omogućava, mogle da koriste za unapređenje kvaliteta nastave i učenja, te poboljšanje obrazovnih postignuća učenika (npr. razvijanje nastavnih i vannastavnih aktivnosti koje su povezane sa specifičnostima lokalnog konteksta, preuzimanje veće odgovornosti u obezbjeđivanju kvaliteta nastavnika, preuzimanje veće odgovornosti u korišćenju finansijskih sredstava za unapređenje kvaliteta nastave i učenja itd.)”, kaže se u Izvještaju.

Navodi se da su standardi kompetencija nastavnika i direktora jasno definisani, sveobuhvatni i osmišljeni tako da pružaju oslonac za razvoj profesionalnih kompetencija, ali ipak, oni nijesu dovoljno operacionalizovani, niti su dovoljno razumljivi i primjenljivi za nastavnike, zbog čega njihova primjena na nivou škola nije u potpunosti zaživjela. Isto se odnosi i na njihovo korišćenje za licenciranje i profesionalni razvoj nastavnika.

“Produkcija udžbenika regulisana je jasno definisanim procedurama i standardima kvaliteta, ali postoji potreba da se oni postepeno usklade s novim, ishodno orijentisanim programima”, piše u Izvještaju.

Ocijenjeno je da je neophodno da se dodatno unaprijedi njihov kvalitet u pogledu prilika za razvoj kritičkog mišljenja, aktivnog učenja, komunikacijskih vještina i kompetencija za timski rad.

Izvještaj je rezultat višemjesečne saradnje Ministarstva prosvjete Crne Gore i Predstavništva UNICEF-a u Crnoj Gori koji je obezbijedio ekspertsku podršku u izradi izvještaja.

Preporuke

Navodi se da je zajednički rad bio prilika da se identifikuju ključni izazovi sa kojima se suočava obrazovanje u Crnoj Gori i da su na osnovu toga, u okviru Radne grupe koju je formiralo Ministarstvo prosvjete, formulisane konkretne preporuke usklađene sa specifičnostima crnogorskog obrazovnog sistema.

Sve preporuke imaju zajednički cilj – podrška školama da koriste svoju autonomiju i da, kroz saradnju u okviru škole i s drugim školama, postignu da nastava i učenje u većoj mjeri podržavaju razvoj opštih, ključnih kompetencija učenika, onih koje integrišu kognitivne, socijalne, emocionalne i motivacione aspekte.

“Na taj način bi se unaprijedio kvalitet nastave i učenja u školama, ali i podržalo jačanje vaspitne uloge škole”, navodi se u Izvještaju.

Dodaje se da bi posebnu pažnju trebalo posvetiti grupi učenika koji sporije napreduju kako bi uspjeli da dostignu bar minimalni nivo funkcionalne pismenosti na kraju obaveznog obrazovanja.

“Svrha svih preporuka jeste da se poveća zastupljenost aktivnih oblika nastave i učenja u školama, pri čemu su škole glavni akteri promjene, a sve ostale institucije treba da im pruže odgovarajuću podršku. To je i osnovna svrha svih reformskih dokumenata, što znači da su navedene preporuke istovremeno i preporuke za implementaciju ključnih ideja reformskih politika”, kaže se u Izvještaju i dodaje da su preporuke formulisane za pojedine ključne aktere u skladu sa njihovim zakonskim nadležnosti.

Zavodu za udžbenike je preoručeno da razvije i realizuje programe obuke za urednike i autore udžbenika koji bi bili usmjereni na razvoj i osiguranje kvaliteta udžbenika koji podržavaju ishodno orijentisanu nastavu i učenje, a posebno u domenu naloga.

Autori studije smatraju da u narednim revizijama udžbenika veću pažnju treba usmjeriti na one aspekte koji zahtijevaju angažovanje viših kognitivnih aktivnosti. U tom cilju, poseban akcenat treba staviti na dio s nalozima, pitanjima i zadacima i u većoj mjeri uključiti naloge koji aktiviraju učenike u kompleksnijim kognitivnim aktivnostima (razvoj kritičkog mišljenja, aktivnog učenja, komunikacijskih vještina i kompetencija za timski rad).

Zavodu se sugeriše i da sistematski prikuplja i analiziraa komentare nastavnika, roditelja i učenika o kvalitetu udžbenika, pa na osnovu njih formuliše i smjernice za urednike i autore udžbenika.